Beyin
içindeki destek hücrelerinden, yani glialardan oluşan tümörlere glioma denir.
Ependimoma bir gliomadır. Ependimomalar beynin içindeki boşlukları yani
ventrikülleri kaplayan ependima hücrelerinden köken alırlar. Ependimolar
yumuşak, grimsi veya kırmızı tümörlerdir. Bazen içlerinde sıvı dolu kistler ya
da kireçlenmeler bulunabilir.
Ependimomalar
beynin neresinde olur?
Ependimomalar
beynin üst üçte ikisinde (supratentorial) veya alt üçte birinde
(infratentorial) olabilirler. Bulundukları yere göre de belirti ve bulgu
verirler.
Kaç tip
ependimoma vardır?
Dört tip
ependimoma vardır: miksopapiller ependimoma, subependimoma, ependimoma ve
anaplastik ependimoma. Bunlardan miksopapiller ependimomalar daha çok
omuriliğin alt kısımlarında görülür. Subependimomalar ise genellikle bir beyin
boşluğu olan ventriküllerde ortaya çıkar. Bunların her ikisi de yavaş büyüyen
ve görece daha iyi sonuçları olan tümörlerdir. Ependimadan köken alan
tümörlerin en sık görüleni ependimomalardır. Bu tümörler genellikle beynin arka
boşluğunda ya da omurilikte görülür. Anaplastik ependimomalar hepsinin içinde
en hızlı ilerleyen, en kötü sonuçlu tümörlerdir. Bunlar da genellikle beynin
arka boşluğunda yer alır.
Ependimomalar
ne sıklıkla, daha çok kimlerde görülür?
Ependimomalar
görece olarak nadir rastlanan tümörlerdir. Bütün beyin tümörlerinin yaklaşık
%3-6’sını oluştururlar. Ancak bu tümörler çocuklarda en sık üçüncü beyin
tümörleridir. Ependimomaların %30’undan çoğu 3 yaşından küçük çocuklarda
görülür. Erişkinlerde de görülen bu tümör bu grupta yaklaşık %60 oranında
omurilikte görülürken, çocuklarda %90 oranında beyinde ve genellikle arka
boşlukta görülür.
Ependimomaların
nedeni nedir?
Diğer beyin
tümörleri gibi ependimomaların da nedeni bilinmemektedir. Son yıllarda yapılan
bazı araştırmalarda bir takım virüslerin bu beyin tümörlerinin ortaya
çıkmasıyla ilişkileri olduğu gösterilmiştir. Ancak bu bulgunun doğru olup
olmadığının doğrulanması için daha çok çalışmaya ihtiyaç vardır.
Ependimomaların
belirti ve bulguları nelerdir?
Ependimomaların
belirti ve bulguları tümörün yeri ve büyüklüğüne bağlıdır. Bebeklerde kafanın
büyümesi ilk bulgu olabilir. Huzursuzluk, uykuya meyil ve kusma görülebilir.
Daha büyük çocuklarda ve erişkinlerde en sık görülen belirti ve bulgular
bulantı, kusma ve baş ağrısıdır. Bu bulgular, büyüyen tümörün, beyin omurilik
sıvısının normal dolaşımını bozması nedeniyle ortaya çıkar. Beyin sapı
civarındaki tümörler şaşılık, denge ve yürüme problemlerine neden olabilir.
Yine beyin sapı veya üst omurilik civarındaki tümörler ense ağrılarına neden
olabilirler. Beyin yarıkürelerinde yer alan tümörler nöbetlere, baş ağrısına,
vücudun tek tarafında kuvvetsizliğe neden olabilir. Omurilikteki tümörler bacak
veya sırt ağrısına neden olabilir. Omuriliğin alt kısmındaki tümörler ise idrar
yapma veya dışkılamada problemlere neden olabilir.
Ependimomaların
tanısı nasıl konur?
Beyin tümörü
olduğundan şüphelenilen kişilere MRI ve/veya CT yapılması gerekir. Radyo
dalgaları ve manyetik alanlar kullanılarak beynin fotoğrafını çekmeye yarayan
MRI tümörün yeri ile ilgili bilgi edinmeye yarar. Ancak kesin tanı için
tümörden biyosi almak ve mikroskopik inceleme yapmak gereklidir.
Ependimomaların sadece %10-15’lik bir kısmı beyin-omurilik sıvısına yayılım
gösterir. Bazen beyin omurilik sıvısına ulaşan tümör hücreleri beynin diğer bir
yerinde de tümör oluşumuna neden olur. Bu durumdan şüphe ediliyorsa beyin
omurilik sıvısından örnek alarak inceleme yapmak gerekir. Bu inceleme sonucunda
elde edilen bilgi tedavinin planlanmasında faydalıdır.
Ependimomalardaki
tedavi seçenekleri nedir?
Ependimomalardaki
tedavi tümörün yerine, ne kadar kötü huylu olduğuna ve tümörün omuriliğe
yayılım gösterip göstermediğine göre değişir. Tedavi seçenekleri cerrahi,
radyasyon tedavisi ve ilaç tedavisidir.
Cerrahi
tedavi. Ependimomadaki cerrahi yaklaşımda en önemli ilke tümörün mümkün
olduğunca büyük bir kısmının cerrahi sırasında çıkartılmasıdır. Tümörün görünen
bütün kısımlarının çıkartılabildiği hastalarda hastalığın tedavi şansı en
yüksektir. Ancak bütün tümörlerde bu kadar büyük bir çıkarma mümkün
olmayabilir. Cerrahi sırasında yüksek büyütme gücüne sahip mikroskopların
kullanılması, cerrahın ameliyat sahasını daha net bir şekilde görebilmesine
yardımcı olur. Özellikle beyin sapında veya beyin boşluklarında yerleşim
gösteren tümörlerde tam çıkarma mümkün olmayabilir. Çocuklarda beyin sapına
doğru uzanan ependimomalar da bu türden, çıkarılması güç tümörlerdir.
Çocuklarda genellikle tanı esnasında var olan beyinde sıvı toplanması
(hidrosefalus), tümörün kısmi çıkartılması ile bile bir miktar düzelebilir.
Ancak genellikle bu ameliyatlarda beyin içinde hapis kalan sıvının beyin
boşluklarından karın içine doğru akmasını sağlamak için yapay bir yol
açılabilir. Buna ventriküloperitoneal şant adı verilir. Genellikle bu tür
ameliyatlardan sonra beyin içindeki fazla sıvının dışarıya akabilmesi için kafa
içinden dışına doğru bir kanal açık bırakılır. Birkaç gün sonra bu
kapatılamazsa bu kez kalıcı bir kanal açılması gerekebilir.
Ameliyattan
sonra tümörün ne kadarının çıkartılabildiğinin kesinleştirilmesi için MRI
yapılması gerekir.
Radyasyon
tedavisi. Radyasyon tedavisi daha ileri yaşlardaki çocuklar ve erişkinler için
cerrahiden sonra önerilen bir yöntemdir. Cerrahi sırasında tümörün bütün
görünen kısmı çıkartılsa bile radyasyon tedavisi önerilebilir. Bu şekilde
yapılan tedavi yaklaşımında uzun dönemdeki başarı şansı daha yüksektir. Bu
tedavinin planlanmasında hastanın yaşı, tümörün yeri, ne kadar kolaylıkla
çıkartılabildiği ve yayılım gösterip göstermediği önemli kriterlerdir. Tümör
sadece tek bölgedeyse radyasyon tedavisi sadece beynin o kısmına verilir. Eğer
tümör yayılım göstermişse radyasyon tedavisi bütün beyine verilir; tümörün
köken aldığı bölgeye ekstra bir doz verilir. Geleneksel tedavi haftada 5 gün
süreyle 5-6 hafta boyunca uygulanır. Bir diğer yöntem radyocerrahi
yöntemleridir. Bu tedavi şeklinde çok iyi bir şekilde odaklanmış radyasyon
ışınları tümör üzerine uygulanır. Bu yöntem en sıklıkla geleneksel tedavi sonrasında
tekrarlayan tümörlerde uygulanır. Küçük çocuklarda radyasyon tedavisinin uzun
dönemde ortaya çıkabilecek yan etkilerinden kaçınmak için kemoterapi, radyasyon
tedavisini ertelemek amacıyla uygulanabilir. Kemoterapiye rağmen tümör büyümeye
devam ederse o zaman radyasyon tedavisi başlanabilir.
Kemoterapi.
Bu tedavi şeklinde kanser hücrelerini öldürmeye yarayan bir tekım ilaçlar
kullanılarak tümör yok edilmeye çalışılır. Bazı tümörler tedaviye yanıt
verirken bazıları da büyümeye devam ederler. Bebek ve çocuklardaki tümörlerde
radyasyon tedavisini erteleyebilmek için de kemoterapi kullanılır.
Epandimoma
tedavisinin yan etkileri nelerdir?
Bazı
tedaviler sağkalım sürelerini uzatırken çocuklarda önemli yan etkilere yol
açabilir. Tedaviye başlamadan önce çocuklara nörofizyolojik bir takım testler
yapmak gerekebilir. Özellikle beynin alt tarafında kalan ependimomaların
cerrahi tedavisinden sonra giderek artan denge, konuşma veya yutma problemleri
ortaya çıkabilir. Bu değişikliklerin çoğu haftalar ya da aylar içinde
düzelebilir.
Çocuklarda
radyasyon tedavisinin de önemli yan etkileri olabilir. Tedavi sırasında
özellikle 3 yaşın altında olan çocuklarda beyne radyasyon tedavisinden sonra
zekada azalma ve öğrenme güçlükleri ortaya çıkabilir. Ortaya çıkacak öğrenme
güçlüğünün boyutları çocuğun yaşına ve radyoterapi uygulanan beyin alanının
büyüklüğüne bağlıdır. Daha büyük çocuklarda ve erişkinlerde bu sorunlar çok
daha azdır. Büyüme bozuklukları, bir takım önemli hormonların salgılandığı
hipotalamus ve hipofiz bezine oluşabilecek hasara bağlı olarak da ortaya
çıkabilir. Bu hasara bağlı olarak hormonların salgılanması azalır ya da durursa
bu hormonların ilaç olarak dışarıdan alınması gerekir.
Kemoterapinin
uzun süreli etkileri üzerine çalışmalar halen sürmektedir. Bazı kemoterapi
ilaçları işitme kaybına neden olabilirler. Hem radyasyon hem de kemoterapi
ikinci bir kanser veya beyin tümörü oluşumu riskini artırabilirler. Kemoterapi
kısırlığa neden olabilir.
Ependimomalar
tekrarlar mı?
Tümörün
tekrarlayıp tekrarlamayacağını belirleyen en önemli faktör ameliyat sırasında
tümörün ne oranda çıkartılabildiğidir. Tanı konduğu andaki yaş, cerrahiden
sonra geriye kalan tümör miktarı, tümörün yayılıp yayılmadığı ve hangi
tedavinin uygulandığı, tümörün tekrarlama olasılığını etkileyen diğer
faktörlerdir. Tümörleri tekrarlayan kişilerde tekrar cerrahi ve diğer tedaviler
uygulanır.
Ameliyattan
sonra neler yapmak gerekir?
Ameliyattan
sonra sağlıklı beslenmek, düşük yağlı, düşük tuzlu bir beslenme tarzı
geliştirmek önemlidir. Sigara içmemek ve düzenli egzersiz yapmak da boyun atar
damarlarının tekrar tıkanmasını önlemek için önemlidir.