Bedensel yetersizlik

Fiziksel (Ortopedik) Engellilerin Özellikleri

1. Bağımsız hareket edebilme becerileri devimsel koordinasyonları

sınırlıdır.

2. Hareketten çekinir, pasif kalmayı tercih ederler. Sıklıkla yorgunluktan

şikayet ederler.

3. Yetersizlikten etkilenme düzeylerine göre uyum, konuşma ve öğrenme

güçlükleri de görülebilir.

4. Düşük benlik algısı görülebilir.

Süreğen Hastalığı Olanlar Ve Hastanede Yatan Çocukların Özellikleri

Duygusal, sosyal ve uyum güçlükleri ile birlikte, ruhsal çöküntü

görülebilir. Psikolojik desteğe gereksinimleri vardır. Uyumsuzluk, çaresizlik ve

korku duyguları ortaya çıkabilir.

Bedensel yetersizliği olan çocuklar çeşitli şekillerde sınıflandırılmaktadır.

Best (1992) üç tip sınıflandırmadan söz etmektedir.

Özürün tipine göre sınıflandırma

1. Nörolojik sistemle ilgili yetersizlikler (beyin, omirilik ve sinir sistemi)

2. Kas-iskelet sistemi ile ilgili yetersizlikler

3. Sağlık bozuklukları

Nedenlere bağlı sınıflandırma

1-Doğum öncesi: Genetik olarak geçen bazı problemler, annenin geçirdiği

enfeksiyonlar ile ilgili problemler, oksijen yetmezliği, malnütrisyon, annenin

madde kullanımı ve anne karnında geçirilen travma

2-Doğum esnası: Doğum esnasında meydana gelen bazı problemler

3-Doğum sonrası: Sonradan oluşan hastalıklar ya da travmalar bağlı

yetersizlikler, vücudun parçalarında ya da fonksiyonlarındaki kayıplar. Çocuk

felci gibi enfeksiyonların neden olduğu özürler, kanser ve benzer gibi diğer

sağlık sorunları

Yetersizliğin derecesine göre sınıflandırma

1-Hafif: Yaşamını sürdürmek için destekleyici bir araca gereksinim

duymamakta, kişisel gereksinimlerini karşılayabilmektedir.

2-Orta: Kişisel gereksinimlerinde yardımcı araçlar kullanılmaktadır.

3- Ağır: Kişisel gereksinimlerini yardımsız yapamamaktadır.

B. EN ÇOK KARŞILAŞILAN ORTOPEDİK VE SAĞLIK

YETERSİZLİKLERİNİN NEDENLERİ VE ÖZELLİKLERİ

a- Ortopedik yetersizlikler: Organ Eksikliği: doğuştan veya sonradan

kol ve bacak gibi vücuda eklemlerle bağlı organlardaki eksikliklerdir. Örneğin,

parmağın olmaması,elin olmaması, ayağın, bacağın olmaması, gibi... Doğum

öncesinde annenin röntgen ışınlarına maruz kalması, ilaç kullanılması, geçirdiği

enfeksiyonlar gibi, doğum sırasında geçirilen kazalar, tıbbi müdahaleler, şeker

hastalığı gibi nedenlerden kaynaklanmaktadır. Eğitimlerinde yardımcı protez ve

ortezler kullanılmaktadır. Ayrıca eğitsel çevre düzenlemeleri ve kişinin takılan

protezine /ortezine uyum sağlayabilmesi için psiko-sosyal ve eğitsel çalışmaların

düzenlenmesi gerekmektedir.

b- Cerebral Palsy(CP)–Beyinsel inme: Beynin zedelenmesinin neden

olduğu hareket bozukluklarını tanımlayan genel bir terim olarak kullanılmaktadır.

Bir kas koordinasyonu problemidir. Çocukların kasları ya da sinirleri zarar

görmemiştir, kaslar ya da sinirler beyin sapı ile bağlantı kurabilir, ancak beyin,

kasların kasılma ve gevşemesini kontrol etmek için gerekli sinyalleri uygun

şekilde göndermektedir. Beyinsel inme kısaca istemli hareketlerdeki ya da

duruştaki bozukluk olarak tanımlanabilir. İki önemli özelliği bulunmaktadır.

Bunlardan birincisi beyin hasarı kalıtsal değildir, ikincisi ise ilerleyen bir özelliği

bulunmamaktadır.

Beyinde oluşan hasarların yeri ve büyüklüklerine ya da türüne göre zihinsel

problemler, algı ve duyu kusurları ve konvülziyonlar gelişebilmektedir

Doğum öncesinde , sırasında ve sonrasında beyinde zedelenmeye yol açan

herhangi bir durum beyinsel inmeye neden olmaktadır. Doğum öncesinde

annenin ateşli hastalıklara, zehirli maddelere yada röntgen ışınlarına maruz

kalması, anne karnındaki bebeğin zedelenmesine yol açar. Doğum sonrasında ise

geç ve güç doğum, oksijen yetmezliği, zehirlenme, yüksek ateş ve beyin

kanaması gibi doğum sonrasında oluşan etmenlere C.P’nin olası nedenleri

arasında yer almaktadır. C.P’nin tanılanması amacıyla özel bir test

bulunmamaktadır. Bunun için çocuğun tıbbi geçmişi ayrıntılı olarak araştırılmalı

ve hareketleri incelenmelidir. C P’ in belirtileri motor becerilerin gelişiminde

gecikme, normal olmayan hareket kalıpları ile refleksler ve kas konusunda artış

şeklindedir. Ayrıca konuşmada, işitmede ve görmede problemler olabilmektedir.

C.P’ nin devimsel yetersizliğin derecesine ve oluştuğu yere göre iki türlü

sınıflanmaktadır.

1- Devimsel Yetersizliklerin Derecesine Göre Beyinsel İnme: Bu

sınıflamada spastik, athetoid, ataksia, tremor ve rijiditi’yi kapsamaktadır.

2- Devimsel Yetersizliğin Oluştuğu Yere Göre Beyinsel İnme: Bu

sınıflandırma , monopleji, hemipleji, parapleji, tripleji, kuedripleji ve dipleji’ yi

kapsamaktadır.C.P’li çocukların eğitimi ve rehabilitasyonu çok yönlü bir

kavramdır. C.P’li çocuğun yönlendirilmesi, bütün gelişim alanları ile ilgili

uzmanlarla işbirliği içinde eğitimsel açıdan çok iyi gözlem gerektirmektedir.

Gözlemler;

a-Ailenin yaklaşımı ve işbirliği, çocuğun anneye bağımlılığı

b-Motor seviye

c-Zihinsel gelişim seviyesi

d-Sosyal gelişim

e-Nöbet geçirme durumu

f-Duyu organları ile ilgili problemlerin varlığı,

alanlarında yapılmalıdır ve çocuğun eğitim programı hazırlanmadan önce

konu ile ilgili olarak eğitimci aşağıdaki işbirliklerine girişmelidir:

Hekim-Eğitimci İşbirliği

a-Nöbet geçiren çocuk

b-Kasılmalar nedeni ile ilaç tedavisi ile gevşetilerek çalışabilecek çocuk

c-İlaçla tedaviyi gerektirecek kadar aşırı salya çıkaran çocuk

d-Konuşma gelişimi açısından ağız sağlığı kontrolleri

e-Görme engelli olan çocuklar

f-İşitme engelli olan çocuklar

Motor Gelişimi Yönünden Fizyoterapist-Eğitimci İşbirliği

Eğitim ünitesinde değerlendirilmesi yapılan çocuğun çalışma ve

faaliyetlerini sürdürebileceği en uygun pozisyon fizyoterapistlerle işbirliği ile

sağlanmaktadır.

a-Diz üstünde çalışmayı gerektiren çocuk

b-Üçgen yastıkta yüzü koyun pozisyonda baş kontrolünü sağlayarak

c-Ayaklı masada ayakta çalışması gereken çocuk

d-Atetozu nedeni ile ağırlık takılarak çalışması gereken çocuk

Psikolog-Eğitimci İşbirliği

a-Tırnak yeme sorunları

b-Uyum problemleri

c-Enürezis

d-Anneye aşırı bağımlılık

e-Psikolojik testler

Aile-Eğitimci İşbirliği

a-Ailenin eğitimin önemini kavraması

b-Çocuğun engelini kabullenmesi

c-Aşırı koruyucu aile tipi

d-Eğitim programı paralelinde çalışmaların günlük yaşam içinde

uygulanması

Bunlar çocuğa gerekli yönleri ile sağlandıktan sonra kaba motor-ince motor, dil,

kavram gelişimi alanlarında çalışmalara başlanabilir. Bu noktada önemli olan;

1-Çocuğun çevreye ve kendine güven duyması

2-Eğitimci ile iyi iletişime geçilmesi

3-Yönlendirildiği faaliyetlerin kendi düzeyini aşmaması

4-Beş duyusuna yönelik uyarıcılarla uyarılmasıdır.

Beyinsel inmeli çocukların eğitiminde önemli olan çocuğun yetersizliği

nedeniyle ulaşamadığı uyarıcı ve eğitsel çevreyi ayağına götürmektir. Bu

çerçevede, yetersiz olan duyularını mümkün olduğunca uyararak duyusal

gelişimini hızlandırıcı etkinlik ve düzenlemeler ile ellerini, bedenini

kullanabilmesi için gerekli hareketler adım adım sağlanmalıdır. Daha sonra

çocuğa kavramların öğrenilmesi ve vücudun daha etkili ve becerikli olarak

kullanılmasını içeren etkinlikler sunulmalıdır, sosyal ve yaratıcı etkinlikler de

eğitim programında mutlaka yer almalıdır.

Spastik: Türk Spastik Çocuklar Derneği’nin Rehberlik elemanlarına, Ana

Okulu Yetkililerine, İlkokul Müdürlerine, İlkokul Öğretmenlerine yönelik olarak

bu konudaki çalışmaları aşağıda sunulmuştur:

Beyin felci (Serebral Palsi), beyinden kaynaklanan hareket özrüdür.

Kaslarda kasılma, istemsiz hareketler, konuşma ve yürüme güçlüğü, hareketlerde

ve zihinsel faaliyetlerde yavaşlamaya yol açmaktadır, bu belirtilerin hepsi veya

birkaçı çocukta bulunabilir.

Bu hastalığın üç çeşit tedavisi vardır, üçü bir arada yapılır. Birincisi fizik

tedavi, ikincisi oyun, üçüncüsü okul eğitimidir. Bu nedenle serebral palsili

çocuğu okula kabul ederek tedavisine katkıda bulunmuş oluyorsunuz. Ayrıca

anayasanın ilgili maddelerine uymuş oluyorsunuz. Beyin felçli çocuğun

eğitiminde güçlüklerle karşılaşacaksınız. Öğrenciniz ellerini kullanamasa,

konuşamasa bile, gözleri ve kulaklarıyla sizi sınıfta izlemesine izin vermeniz,

onun tedavisini kolaylaştıracaktır. Yaşıtlarıyla bir arada olması ruh sağlığını

koruyacaktır.

Aşağıdaki örneklerden yararlanabilirsiniz:

Ellerini zor kullanan çocuğu kalem kullanmaya zorlama yerine, elektrikli

daktilo kullanmaya sevk edebilirsiniz, okul aile birliğini bu konuda desteğe

çağırabilirsiniz.

Okuma-yazma çalışması sağlıklı çocuğunkinden biraz farklı olabilir. Fişle

cümle verip okumayı sökemezse, fişle kelime vermeyi deneyin, olmazsa heceye,

olmazsa harfle çalışmaya başlamak gerekebilir. Harflerin büyük ebatta olması

gerekebilir. Mika ve mıknatıslı harf ve rakam kullanmak gerekebilir.

Çizgi çalışmasında noktalı hattı kullanma çalışması kullanılabilir.

Zeka potansiyeli yüksek olup, konuşamayan, ellerini kullanamayan ve

işitmeyen çocuklar için bilgisayarlı eğitim gereklidir.

Beyin felçli çocuğun, üzeride çalıştığı kağıtları masaya selobantla

yapıştırarak sabitleyebilirsiniz. Avuçlarını güçlükle açan çocuklar için çok kalın

kalemler kullanabilirsiniz. (Örneğin: faber 2770, senatör 87)

Sınav yapmada sorunla karşılaşabilirsiniz, bu sorunu şu yollarla

çözümleyebilirsiniz:

1. Kağıt üzerindeki birkaç obje veya rakamdan isteneni eliyle veya

gözüyle işaretlemesi istenebilir.

2. Çoktan seçmeli değerlendirme yöntemi kullanılabilir.

Eğitimde kullanacağınız materyalleri velilere hazırlatabilirsiniz.

Bu çocuklarımızın beden eğitimi derslerinden muaf tutulması, yürüyemese

bile oturarak jimnastik hareketlerine katılması tedaviye katkı sağlayacaktır.

Epilepsi: Aslında bu bir sağlık sorunudur. Nöbetler en önemli özelliğidir.

Beyindeki düzensiz elektrik deşarjlarından kaynaklanan geçici nörolojik

Spastik: Türk Spastik Çocuklar Derneği’nin Rehberlik elemanlarına, Ana

Okulu Yetkililerine, İlkokul Müdürlerine, İlkokul Öğretmenlerine yönelik olarak

bu konudaki çalışmaları aşağıda sunulmuştur:

Beyin felci (Serebral Palsi), beyinden kaynaklanan hareket özrüdür.

Kaslarda kasılma, istemsiz hareketler, konuşma ve yürüme güçlüğü, hareketlerde

ve zihinsel faaliyetlerde yavaşlamaya yol açmaktadır, bu belirtilerin hepsi veya

birkaçı çocukta bulunabilir.

Bu hastalığın üç çeşit tedavisi vardır, üçü bir arada yapılır. Birincisi fizik

tedavi, ikincisi oyun, üçüncüsü okul eğitimidir. Bu nedenle serebral palsili

çocuğu okula kabul ederek tedavisine katkıda bulunmuş oluyorsunuz. Ayrıca

anayasanın ilgili maddelerine uymuş oluyorsunuz. Beyin felçli çocuğun

eğitiminde güçlüklerle karşılaşacaksınız. Öğrenciniz ellerini kullanamasa,

konuşamasa bile, gözleri ve kulaklarıyla sizi sınıfta izlemesine izin vermeniz,

onun tedavisini kolaylaştıracaktır. Yaşıtlarıyla bir arada olması ruh sağlığını

koruyacaktır.

Aşağıdaki örneklerden yararlanabilirsiniz:

Ellerini zor kullanan çocuğu kalem kullanmaya zorlama yerine, elektrikli

daktilo kullanmaya sevk edebilirsiniz, okul aile birliğini bu konuda desteğe

çağırabilirsiniz.

Okuma-yazma çalışması sağlıklı çocuğunkinden biraz farklı olabilir. Fişle

cümle verip okumayı sökemezse, fişle kelime vermeyi deneyin, olmazsa heceye,

olmazsa harfle çalışmaya başlamak gerekebilir. Harflerin büyük ebatta olması

gerekebilir. Mika ve mıknatıslı harf ve rakam kullanmak gerekebilir.

Çizgi çalışmasında noktalı hattı kullanma çalışması kullanılabilir.

Zeka potansiyeli yüksek olup, konuşamayan, ellerini kullanamayan ve

işitmeyen çocuklar için bilgisayarlı eğitim gereklidir.

Beyin felçli çocuğun, üzeride çalıştığı kağıtları masaya selobantla

yapıştırarak sabitleyebilirsiniz. Avuçlarını güçlükle açan çocuklar için çok kalın

kalemler kullanabilirsiniz. (Örneğin: faber 2770, senatör 87)

Sınav yapmada sorunla karşılaşabilirsiniz, bu sorunu şu yollarla

çözümleyebilirsiniz:

1. Kağıt üzerindeki birkaç obje veya rakamdan isteneni eliyle veya

gözüyle işaretlemesi istenebilir.

2. Çoktan seçmeli değerlendirme yöntemi kullanılabilir.

Eğitimde kullanacağınız materyalleri velilere hazırlatabilirsiniz.

Bu çocuklarımızın beden eğitimi derslerinden muaf tutulması, yürüyemese

bile oturarak jimnastik hareketlerine katılması tedaviye katkı sağlayacaktır.

Epilepsi: Aslında bu bir sağlık sorunudur. Nöbetler en önemli özelliğidir.

Beyindeki düzensiz elektrik deşarjlarından kaynaklanan geçici nörolojik

Anksiyete belirtileri gösterebilirler. Zedelenmenin ağır olduğu durumlarda dili

anlama ve üretme yeteneğinde problemler görülebilmektedir.

b- Sağlık Yetersizlikleri:

1- Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu: Dikkat Eksikliğini ilk

araştıran uzman, sendromu bu adla tanımıyordu. George Fredick Still, 1902

yılında araştırmalarını 20 dizilik bir konferans şeklinde "Royal College of

Physicians" Londra'da sundu. Konferanslarında; saldırgan, asi, disipline

edilemeyen, aşırı duygusal, "ihtiraslı", kurallara uymayan, kaba, acımasız,

yalancı, dikkatsiz, aşırı hareketli, sakar ve saldırganlığı dolayısı ile diğer çocuklar

için tehlike arz eden çocuklardan söz etti. Still'e göre; bu çocuklarda "kronik bir

ahlak bozukluğu" vardı.

Still, bu çocukların uyarılma eşiklerinin diğer çocuklara oranla yüksek

olduğunu ve durumlarının kalıtımsal olduğunu da gözlemlemişti. Ancak o

zamanın anlayışı ile çocukların durumlarını "yeterince ahlaklı olmadıkları"

şeklinde tanımlamıştı. Bu davranışların anne babaların çocuklarını yanlış

yetiştirmelerinden değil; organik bir bozukluktan kaynaklanabileceği fikri ancak

20.yüzyılda göz önüne alındı.

Bir okyanus ötede ve bir on yıl sonra Amerikalı doktorlar hala Still'in tarif ettiği

belirtilerin etkilediği çocukları tartışmaktaydılar. Bu çocukların çoğunun bir ortak

noktası vardı: Dikkat Eksikliği Sendromu benzeri belirtilerin yanı sıra hepsi

1917-1918 yıllarında yaşanan "beyin humması salgını"ndan sağ kurtulmuş

çocuklardı.

Pek çok tıbbi makale bu çocukları "beyin humması sonrası davranış

bozukluğu" gösteren çocuklar olarak tanımlamışlardı. Still'in hastaları gibi bu

çocuklar da sosyal olarak rahatsızlık verici ve hafıza sorunu olan bireylerdi.

"Daha şefkatli, daha anlayışlı bir teşhis" konulmasına doğru ilk adım bu

çocukların beyin özürlü olarak adlandırılmak için çok zeki olmaları dolayısıyla en

alt düzeyde beyin özürlü diye adlandırılmaları ile atıldı. Böylece "minimal beyin

özürlü" tabiri popüler oldu. Hatta o kadar popüler oldu ki; çocukta görülür hiçbir

beyin özürü görülmese bile gene de bu teşhis kondu.

Bu teşhisin yarattığı bir başka sorun ise tanımın, tedavi uygulanabilmesi

için çok geniş kapsamlı olmasıydı. Örneğin günümüzde öğrenme zorluğu, gelişim

bozukluğu, asilik ve dikkat eksikliği adları verilen tüm sendromlar, minimal

beyin özürü olarak tanımlanıyordu.

Hiperaktivite ilk kez 1957'de Laufer ve Denhoff ile 1960'da Stella Chess

tarafından adlandırıldı. Zaman içinde de bu bozukluğun doğru adı olarak psikoloji

çevrelerinde kabul edildi. Yeni terim, daha sonra Dikkat Eksikliği ile

Hiperaktivite olarak adlandırılacaktı ancak dikkat eksiklikleri olduğu halde

hiperaktif özellikler göstermeyen çocuklara da aynı teşhis konmaktaydı.

70'li yıllara gelindiğinde, hiperaktivite konusunda 2000 çalışma yapılmıştı.

Özellikler arasında aşırı hareketlilik, dürtüsel davranma, dikkat toplayamama ve

sabırsızlık vardı. Bu çalışmalara göre aşırı hareketlilik en belirgin özellik olarak

ortaya çıkıyordu ve belirtiler ergenlik çağında ortadan kalkıyordu.

1972 yılında Virginia Douglas, Kanada Psikoloji Birliğine sunduğu bir

çalışmayla; dikkat eksikliği ve düşünmeden hareket etmenin, bu çocuklarda aşırı

hareketlilikten daha fazla dikkat edilmesi gereken bir nokta olduğunu öne sürdü.

Böylece çalışmalar aşırı hareketlilikten, dikkat toplayamama sorunlarına yöneldi.

Douglas'ın çalışma arkadaşı, Gabriel Weiss, uzun süreli araştırmalarının

sonucunda çocuklardaki hiperaktivitenin, ergenlik çağında ortadan kalkma

ihtimalinin olduğunu ancak dikkat ve davranış sorunlarının kalacağını iddia etti.

1980 yılından 1989 yılına kadar geçen sürede, binlerce araştırma yapıldı ve

Dikkat Eksikliği ile Hiperaktivite Sendromunu pediatrik psikoloji tarihinde

üzerinde en fazla çalışılan konu yaptı. Yalnızca üzerinde en fazla çalışılan değil

aynı zamanda da en fazla alt konuya bölünmüş olan konu; bir zamanlar "Minimal

Beyin Özürü" olarak tanımlanan sendrom bugün şu alt konulara bölünüyor:

Dikkat Eksikliği / Hiperaktivite Sendromu (dikkat toplama bozukluğu ağırlıklı)

Dikkat Eksikliği / Hiperaktivite Sendromu (dürtüsel davranış bozukluğu ağırlıklı)

Dikkat Eksikliği / Hiperaktivite Sendromu (dürtüsel davranış bozukluğu ve dikkat

toplama bozukluğu)

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite: Aşırı hareketlilik olarak dilimize çevrilecek

olan hiperaktivite kelimesini son birkaç yıldır halkımızın sıkça duymaya ve

kullanmaya başladı. Ancak hiperaktivite konusunda kulaktan duyma yalan yanlış

bilgilerin aileyi yanlış yönlendirmesi engellenemedi. Hiperaktivite nedir? Ne

Değildir ? Belirtileri nelerdir ve nasıl tedavi edilir? Tüm bu soruların bilimsel

gerçekler ışığında doğru cevaplarını aramak ve bulmak gerekmektedir. Geniş

anlamıyla ciddi bir toplumsal sorun olan bu durumu görmemezlikten gelmek,

yokmuş gibi kabul etmek ya da “biz de çocuk iken böyleydik” diyerek

geçiştirmeye çalışmak aslında bu çocuklara yapabileceğimiz en büyük haksızlık

olacaktır. Şurası unutulmamalıdır ki hiperaktivite konusunda son yıllardaki

çabalara karşın halkımız arasında ciddi bir bilgi eksikliği vardır. Hatta bu konuda

detaylı bilgi sahibi olmaları gereken eğitimcilerin bazılarının ortaya koydukları

tutumları anlamak mümkün değildir.

Hiperaktivite çocuğun sadece yaramazlık sorunu değildir. Her yaramaz çocuğun

hiperaktif olduğunu söylemek mümkün değildir. Aslında temel yanlış bu tıbbi

durumun adını tam olarak bilmemekte yatmaktadır.

Tam adıyla DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİTE çocuklarda üç ana

belirtisinin belirli oranlarda görüldüğü tıbbi bir sorundur:

1- Dikkat eksikliği hiperaktivitenin birinci ana belirtisi aşırı hareketliliktir.

Bu çocuklar yaşıtlarıyla kıyaslandığında onlardan daha hareketli olmalarıyla

dikkat çekerler. Adeta yorulmak bilmezler, sürekli hareket halindedirler. Ev

içinde koşuşturur, yükseklere tırmanır, dolap tepelerinde gezerler. Bir motor

tarafından sürülüyor gibidirler. Bir kısmı bu derece hareketli olmayabilir ancak

bir yerde oturması beklenen kısa bir süre dahi oturamazlar. Kıpır kıpırdırlar, elleri

dursa ayakları durmaz. Dur ve yapma sözünden anlamazlar.

2- İkinci ana belirti dikkat eksikliğidir. Esasen bu çocuklarda en çok gizli

kalan yön de budur. Hiperaktif çocukların büyük kısmı dikkatlerini

yoğunlaştırmakta güçlük çekerler. İlgilenmeleri gereken işlerle kısa süreli

ilgilenir çabuk sıkılır ve hemen başka bir etkinliğe geçerler. Sabırsızdırlar işlerin

hemen halledilmesini isterler ve beklemeyi sevmezler. Sürekli sıkıldıklarından

bahsederler. Özellikle öğrenmeyle ilgili alanlarda dikkatlerini yoğunlaştıramazlar.

Masanın başında oturma süreleri çok kısadır. Çeşitli bahaneler uydurarak sık sık

masanın başından kalkarlar. Okumayı ve yazmayı sevmezler. Dikkatlerinin dış

uyaranlarla çabuk dağılması nedeniyle sınıf içinde tahtayı ve öğretmeni takip

edemezler. Ders dışı işlerle uğraşır ve dersi gerektiği gibi izleyemezler.

Öğretmenler sıklıkla dersi dinlemediklerinden arkadaşlarını rahatsız ettiklerinden

yada onların dikkatlerini dağıttıklarından söz ederler. Sınavlarda dikkatsizlik

nedeniyle çok basit hatalar yaparlar. Cevabını bildikleri sorulara dahi yanlış

cevap verirler. Soruyu sonuna kadar okuma sabrını gösteremezler. Test

sınavlarında çabuk sıkıldıkları için bazı okumadan cevaplarlar. Sınav sonuna

kadar beklemeden hemen cevap kağıdını öğretmene verirler. Evde başında kimse

olmadan ödevlerini kendi başlarına yapamazlar.

3- Üçüncü ana belirti dürtüsellik yani sonunu düşünmeden eyleme

geçmedir. Bu çocuklar sonradan pişman olacakları hareketleri sonunu

düşünmeden gerçekleştirirler. Özellikle başkalarına söz ya da fiille sataşır ve

huzursuzluk çıkarabilirler. Diğer çocuklarla ilişkilerinde geçimsiz olabilir ve bu

nedenle arkadaşları arasında istenmeyen çocuk ilan edilirler. Tepkilere abartılı ve

bazen acımasız olabilir. Korkusuzca davranmaları çeşitli tehlikelerle yüz yüze

gelmelerine neden olur. Çıkılmayacak yüksek bir yere çıkar, evden çok uzaktaki

yerlere yalnız başına gider ya da kesici aletlerle oynayabilirler. Tüm bu belirtiler

çocuğun sosyal uyumunu bozar. Kısaca bu çocuklar kendilerini kontrol etmedeki

güçlükleri nedeniyle nerede durmaları gerektiğini bilemezler.

Dikkat eksikliği hiperaktivite dendiğinde halkımız genellikle bu son belirti

kümesini anlamakta ve hiperaktif çocuk denince vuran , kıran uyumsuz çocukları

anlamaktadırlar. Oysa hiperaktivite çok geniş yelpazede belirtilerin bir arada

bulunduğu bir durumdur. Çocuğun yaşına göre belirtilerin içeriği değişebilir.

Örneğin küçük yaş çocuklarda daha çok aşırı hareketlilik belirtileri ön planda

iken okul döneminin başlamasıyla birlikte dikkat eksikliği belirtileri daha ön

plana çıkar. Ayrıca bir çocukta saydığımız bu üç ana belirtinin tamamının

bulunması gerekmez. Bazı çocuklarda dikkat eksikliği ön plandadır ve bu

çocuklar aşırı hareketli değildirler. Bazı çocukların ise dikkatleri iyi olmasına

karşın aşırı hareketlilikleri ve uyumsuzlukları ön plandadır.

Aşırı hareketlilik çok göz önünde olan bir belirti olması nedeniyle hemen

dikkat çeker. Ancak dikkat eksikliği daha çok öğrenme ile ilgili alanlarda

belirginleşir. Özellikle ilkokul döneminde ders başarısızlığı ve derslere karşı

ilgisizlik ve isteksizlik şeklinde ortaya çıkar. Aile ve öğretmenler tarafından

yanlış olarak çoğunlukla tembellik, haylazlık hatta zeka düzeyinde gerilik olarak

nitelendirilir. Oysa dikkat eksikliği hiperaktivitenin zeka ile doğrudan bir

bağlantısı yoktur. Yani yukarıda saydığımız belirtiler ileri ya da geri zekalılığın

belirtisi değildir. Halk arasında “zeki çocuk hareketli olur” gibi yanlış bir kanı

vardır. Oysa zekanın az ya da çok olması hiperaktivite ile ilgili değildir.

Hiperaktif çocuklar dikkat eksikliği nedeniyle yaşıtlarından daha zeki olsalar dahi

okulda kendilerinden beklenen başarıyı gösteremezler. Özellikle ilkokulun 3. ve

4. sınıflarından sonra ders başarılarında belirgin düşme gözlenir. Önceleri kısa

süreli dikkatleriyle başarabilecekleri dersler ağırlaştıkça derse olan ilgileri azalır.

Aşırı hareketliliği ve uyum sorunları olmayan ancak belirgin derecede dikkat

eksikliği olan çocukların gözden kaçması daha kolaydır.

Hiperaktif çocukların yaşadığı zorlukların başında sosyal uyum zorluğu

gelir. Aileyi ve eğitimcileri en fazla uğraştıran konuların başında bu çocukların

uyumsuzlukları yer alır. Evde ve sınıf içindeki davranışları nedeniyle

büyüklerinden sürekli kötü laf işiten, azarlanan ve zaman zaman cezaya

çarptırılan bu çocukların öz güvenleri giderek azalır. Toplumsal kuralları

öğrenmedeki zorlukları giderek davranış bozukluğu boyutuna ulaşabilir. Ev

içinde uyulması gereken basit kurallardan, genel geçer ahlaki kurallara kadar tüm

sınırlama ve yaptırımlara olan karşı reaksiyonları nedeniyle çevresinden büyük

tepki alırlar. Her ne nedenle olursa olsun bu çocuklara uygulanacak şiddet ve

ölçüsüz cezalar sorunun çözümüne yardımcı olacağı yerde onu daha da büyütür.

Anne babalar “ne iyilikten ne de kötülükten anlıyor” sözleriyle bunu dile

getirirler. Ancak unutulmaması gereken bu çocuklara sert anlayışsız ve katı tutum

sergilemenin kesinlikle yarar sağlamadığıdır. Her çocuk gibi hiperaktif çocukların

da sakin, yumuşak ve anlayışlı yaklaşımlardan daha fazla olumlu mesaj aldıkları

bilinmektedir. Bazı anne babalar sınırları hayli zorlayan bu çocuklara sert

davranılması ve taviz verilmemesi gerektiğini düşünürler. Oysa yapılması

gereken temel kuralları zedelemeden ve başı boş bırakmadan sınırları oldukça

esnek tutmaktır.

Kimi zaman “bizim zamanımızda “ sözüyle başlayan ve konuyu tanımlama

ve anlamadan uzak yaklaşımlar ifade eden sözlerle karşılaşmaktayız. “Bizde

yaramazdık ama bizi babamız döverek adam etti” gibi aymaz ve cahilce sözlerle

olaya yaklaşmak sonunda telafisi mümkün olmayan yaralar açmaktadır. Yapısal

olarak kural tanımamaya meyilli bu çocukları yapacağınız yanlışlarla çok riskli

bir ortam içine atmış olacağınızı unutmamalısınız.

Tüm bu hatalı yaklaşımların sergilenmesinin asıl nedeni dikkat eksikliği

hiperaktivitenin neden oluştuğunun bilinmemesidir. Yanlış bir şekilde bu tıbbi

durumun çocuğun terbiye sorunu gibi ele alınması aileyi çıkmaza sürüklemekte

ve hata üzerine hata yapılmaktadır. Dikkat eksikliği hiperaktivite temelde beyin

metabolizmasında bozukluk nedeniyle oluşan tıbbi bir durumdur. Bu bozukluk

anne karnında geçirilen hastalıklar,doğum travması, genetik geçiş gibi çeşitli

nedenlere bağlı oluşabilir. Bu çocuklarda özellikle beyindeki dikkat ve hareket

merkezinin düzenli ve yeterli fonksiyon görmediği tespit edilmiştir. Özellikle son

2-3 yıl içinde yapılan ileri tekniklerin kullanıldığı geniş çaplı bilimsel

araştırmalarda beyin metabolizmasındaki bu bozukluğun hücresel boyutta

açıklanması mümkün olmuştur. Dolayısıyla hiperaktivite ailenin yaklaşımları

nedeniyle oluşmuş bir durum değildir. Çocuğun yapısal sorunu ailenin hatalı

tutumuna bağlamak uygulanacak yaklaşımları değiştireceğinden zaman kaybına

neden olacaktır. Tüm bunlardan çocuğun davranışlarında ailenin rolü yoktur

anlamı çıkmamalıdır. Ailenin yanlışları temelde var olan sorunun daha da içinden

çıkılmaz bir hal almasını sağlayacağı bir gerçektir.

Dikkat eksikliği hiperaktivite son yılların sorunu değildir. Önceleri de

benzer belirtileri olan çocuklar vardı. Ancak tembel, yaramaz, haylaz ve şımarık

yakıştırmalarıyla gözden kaçıyor ve bu çocuklar eğitim açısından ve sosyal

konum olarak olmaları gereken yerlerde olamıyorlardı. Maalesef günümüzde

hiperaktivitenin ülkemizde iyi tanındığını söylemek mümkün değildir. Bugün

A.B.d de yaklaşık 5 milyon çocuğun bu tanıyı aldığı ve toplumda görülme

oranının yaklaşık % 4-5 gibi olduğu düşünülürse bu gerçek daha iyi anlaşılmış

olur.

Dikkat eksikliği hiperaktivitenin teşhisi bir çocuk psikiyatristi tarafından

yapılmalı ve ancak hekimin önerisiyle tedaviye başlanmalıdır. Tablonun ağırlık

derecesine ve çocuğun okul başarısını ve sosyal uyumunu ne derecede

etkilediğine bakılarak tedavi planlanır. Tedavide birinci ve en önemli basamak

ilaç tedavisidir. Ancak ilaç tedavisine hekimin uygun gördüğü çocuklarda

başlanır. Bir kısım çocuklarda eğitim hayatı fazla etkilenmiyor ve uyum sorunu

yoksa ilaç tedavisi ertelenebilir ya da yapılmaz. Kullanılan ilaçların asıl amacı

çocuğun dikkatini artırmak ve hareketlerini kontrol edebilmesini sağlamaktır.

Bugün tüm dünyada bu amaca yönelik geliştirilmiş ilaçlar kullanılmakta ve

çoğunlukla yüz güldürücü sonuçlar elde edilmektedir. Anne babaların ilaç

tedavisi konusunda bilgi eksikliği ve yanlışlığı nedeniyle tereddütleri

olabilmektedir. Kullanılan ilaçların çocukları uyuşturacağı ya da bağımlılık

yapabileceği gibi yanlış bir kanaat vardır. Dikkat eksikliği hiperaktivite

tedavisinde günümüzde oldukça güvenilir ilaçlar kullanılmakta ve bunların uzun

ve kısa vadede bizleri tedirgin eden yan etkileri bulunmamaktadır. Yani bu ilaçlar

uyuşturucu değildirler ve çocuklarda bağımlılık yapmazlar.

Bu tıbbi durumun ilaç tedavisi yanında eğitsel tedavilerle desteklenmesi de

gerekebilir. Özellikle dikkat eksikliği belirgin olan çocukların kalabalık sınıflarda

öğrenebilmeleri hayli zordur. Bu nedenle okula destek olarak bireysel eğitime

alınmaları da gerekebilir. Tüm bunların yanında ailenin doğru bilgilenmesi ve

çocukla olan ilişkilerinde yanlış yapmamaları için rehberlik almaları şarttır.

2- Dikkat Sorunu Olan Çocukların Eğitimi: Sınıfta çocukların dikkatlerini

toplayamamalarının birçok nedeni olabilir. Örneğin çocuk görsel olarak aşırı

duyarlı olabilir. Camdan gelen parlak güneş ışığı ya da panodaki canlı renkler bu

çocuğun dikkatini dağıtabilir. Kokulara duyarlı başka bir çocuk ise öğretmenin

parfümü ya da hayvanların bulunduğu bir kafes yüzünden dikkatini dağıtabilir.

Sese aşırı duyarlılık da benzer sonuçlar doğurabilir. Örneğin motor sesi gibi alçak

frekanstaki seslere duyarlı çocuklar ders boyu bu sesi duyarlar. Öncelikle bu

çocukları daha az rahatsız olacakları bir ortama çekerek dikkatlerini

toplamalarına yardımcı olabiliriz.

Diğer taraftan akranlarına göre daha az reaksiyon veren ve bir ses

duyduklarında odaklanamayan çocuklar olabilir. Genellikle sese yada kendilerine

dokunulduğunda cevap vermezler. Kendi dünyalarında yaşıyor gibidirler.

Bireysel farklılıklar

Unutulmamalıdır ki gelişimsel sorunları olan çocukların problemleri birden

fazla olabilir. Örneğin duyarak algılama sorunu olan çocuk kendine verilen birden

fazla yönergenin sadece bazılarını duyar ve diğerlerine cevap vermiyor ya da ona

göre davranmıyor gibi gözükebilir.

Görerek ve alan hissi ile kavrama ve işleme problemleri olan çocuklarda da

dikkat ve konsantrasyon problemleri yaşanabilir. Bu problemi olan çocuğun

gözlüğe ihtiyacı yoktur. Sadece gördüklerini düzenlemede güçlük çekmektedir.

Örneğin bu çocuğun odasında bir şey saklarsanız çocuk odanın her tarafına

bakmaktansa sadece belli yerleri arar. Bu çocuklar bazen aşırı odaklanabilirler

bazen de hiç odaklanamazlar. Duyduklarıyla gördüklerini ilişkilendirmekte

güçlük çekerler, bu okumayı ve dikkati toplamayı etkiler ve bu yüzden dikkatleri

kolayca başka alanlara dağılır.

Motor hareketleri planlama ve sıralama güçlüğü olan çocuklarla da dikkat

problemi yaşanabilir. Bu güçlük karmaşık hareketleri planlama ve sıralamada,

düşünceleri sıralamada kendini gösterir. Bu probleme genellikle algı güçlüğü

problemlerinden daha sık rastlanır. Örneğin giyinmeye çalışan bir çocuk

düşünelim. Bu eylem için 10 basamak gerekli olabilir. Sıralama ve düzenleme

güçlüğü olan bir çok bir arada 3-4 basamağı yapabilir ve arkadan başka bir şeye

yönelebilir. Diğer bir deyişle başkalarının düşünmeden otomatik olarak yaptığı

bir şeyi yapabilmek için bu çocuk her basamağı düşünmek zorundadır.

Dikkati fark edebilmek

Dikkat birçok faktörün bir arada çalışabilmesiyle ortaya çıkar. Eğer dikkati

oluşturan nedenleri tek bir neden olarak görürsek ya da dikkati dağıtabilecek

farklı nedenleri görmezden gelirsek farklı yöntemlerle kendi kendilerine yardımcı

olmayı öğrenebilecek çocuklara önce biz yardımcı olamayız. Bu yüzden farklı

farklı çocuklarda bu sorunu yaratan nedenleri anlamaya çalışmalıyız. Ve her

çocuğa kendi gereksinim duyduğu alanda destek olabiliriz.

Daha yakından bakarsak

Dikkatini veremeyen çocukların bazıları kendi içlerine dönük ve hayal

aleminde gibidir bazıları ise aşırı hareketli ve saldırgan olabilirler. İlginç olan

aşırı hareketli olan çocukların temas, ses ve hatta bazen acıya karşı az hareketli

olmalarıdır. Bu çocuklar duyulara gereksinim duyarlar ve bu uyarıcılar için

hareket ederler. Kendi içlerindeki hareket güdüsünü doyurmak için sürekli

hareket etmek isterler. Diğer taraftan kendi içsel hareket hislerine karşı gelmek

isteyenler de hareket etmekten hoşlanmazlar. Bu çocuklar çok atlayan zıplayan

çocuklar değildir.

Ayrıca endişe ve korku da çocuklarda aşırı hareketlilik ve dikkatsizlik

yaratabilir. Bazı çocuklar ise çevrelerindeki ilaçlara, yiyeceklere ve kimyasallara

duyarlı olabilir. Yüksek ses, hareket ve karışıklık çocuklara aşırı bir yük

bindirebilir. Her durumda bireysel olarak o çocuğun dikkat probleminin tam

olarak neden kaynaklandığının bulunması gerekir.

Veli ve uzmanlarla birlikte çalışma

Birlikte çalışmada öğretmenler ve veliler anahtar durumdadır. Çünkü

çocuğu en iyi onlar tanır. Çocuğun hangi durumlarda, sadece okulda değil evde

ve arkadaşlarıyla iken ne yapıp ne yapmayacağını onlar bilir. Diğer uzmanlar da

çocuğun güçlü ve zayıf yanlarının belirlenmesine ve bunların anlaşılmasına

yardımcı olabilirler. Çocuk psikiyatrı ya da psikoloğu çocuğun bilgiyi algılama ve

işleme güçlüklerine bakabilir, aile dinamiklerini inceler, endişenin rolünü

araştırabilir ve öneriler getirir.

Dikkat Eksikliği/Bozukluğu Sendromu

Şu ana kadar Dikkat Eksikliği/Bozukluğu Sendromu olarak adlandırılan

sorunun nedenini oluşturan bir genetik faktör yada nörokimyasal faktör

belirlenememiştir. Araştırmalarda da tek başına ayrıştırılabilen bir neden

bulunamamıştır. Belki de sorun birden fazla faktörün bir araya gelmesiyle

oluşmaktadır. Bütün bu soruların cevapları hala bulunmamış olduğu için

karşılaştığımız dikkat ve gelişim sorunları ile ilgili benimseyebileceğimiz

yaklaşımda kendi kendimize şunu sormalıyız: Çocuğun hangi fonksiyonlarında

güçlüğü var? Motor hareketler ve sıralama mı? Söyleneni anlaması mı? Seslere

ve temasa cevap vermesinde mi? Hep hareketlilik aramasında mı? Böylece her

çocuğa kendi gereksinim duyduğu alanda yardımcı olabiliriz.

Güçlü tarafları öne çıkarma

Problemlere çözüm olarak bir tek şeyi gösterebilmek çok çekicidir. Ancak

bir çocukta Dikkat Eksikliği/Bozukluğu Sendromu olduğuna karar vermek ve ilaç

tedavisine yönelmek bizim altta yatan diğer güçlü tarafları ortaya çıkarmamıza

engel olabilir. İlaç tedavisi bazı çocuklara yardımcı olur bazılarına olmaz.

Öncelikle çocuğun altta yatan güçlü taraflarını ortaya çıkararak nasıl bir gelişim

göstereceğini görebilirsiniz. Ondan sonra ilaç tedavisinin yararlı olup

olmayacağına karar verebilirsiniz.

Diyelim ki bir çocukta tipik bir planlama ve düzenleme/sıralama sorunu

var. Okula gitmeye hazırlanırken arka arkaya neler yapması gerektiğini unutuyor.

Bu durumda görselleştirme egzersizleri ile arkadan gelecek hareketi hatırlatma

çok yararlı olabilir. Bunun için anne baba çocukla birlikte her gün oturup ertesi

gün okulda neler olacağını, güzel şeyleri zor şeyleri, çocuğun nelerden hoşlanıp

nelerden hoşlanmayacağını konuşurlar. Bundan önce genellikle serbest oyun ile

başlamak çocuğun güvenini yerleştireceği ve genel bilişsel/duyuşsal becerilerini

arttıracağı için yararlıdır. Bu aktivitenin yararı anne baba ve çocuk için birlikte

yarın olacakların bir senaryosunu sanki televizyondaymış gibi gözlerinin önüne

getirebilmektir. Bu görselleştirme sayesinde çocuk yarın için daha iyi

hazırlanabilir ve yapması gerekenleri sıralamayı öğrenebilir.

Başka bir örnekte çocuk dışarı çıkmak istiyorsa ve yine

sıralama/düzenleme güçlüğü varsa onun dışarı çıkma isteği ve motivasyonunu

kullanarak çıkmadan önce bazı şeyler yapmasını isteyebilirsiniz. Bu sayede

planlamayı, sıralamayı ve daha dikkatli olmayı öğrenebilir.

Onlarla etkileşim biçiminizi çocukların gereksinimlerinize göre

ayarlayabilirsiniz. Örneğin duyma algılama sorunu olan çocuklarla hızlı hızlı

konuşmakla onlara ulaşamazsınız. Sakince ve yavaş sesle kısa bölümlerle

konuşursanız dikkatlerini toplamalarına yardımcı olabilirsiniz. Ayrıca bu

çocukların çoğunun görsel tarafları güçlü olduğu için onlara hem sözel hem

görsel olarak yaklaşabilirsiniz. Örneğin bir şeyi hem gösterip hem de ismini

söyleyebilirsiniz.

Hareketleri sözcükleri ve görselleri birlikte kullanabileceğiniz diğer

çocuklar da görsel algı bakımından zayıf ama duyarak algı bakımından güçlü olan

çocuklardır. Özetle öncelikle kuvvetli olan bir alanı bulup bunu araç olarak ve

pekiştirme ve motivasyon için kullanabilirseniz çocukların dikkat sorunlarını

aşabildiklerini göreceksiniz. Bütün zamanınızı bir güçlüğün düzeltilmesine

harcayacağınıza zamanınızın yarısını var olabilecek birden fazla güçlü alanın

geliştirilmesine yönelik olarak harcaya bilirsiniz. Böylelikle çocuk kendi doğal

marifetlerini kullanarak ve daha da geliştirerek kendine güvenini kazanacaktır.

3- DEBH Olan Çocuklarda Öğretmen Tutumu

1. Sürekli gözlem altında tutabileceğiniz ön sıralara oturtun. Yeri cam kenarı,

pano yanı gibi uyarıcılardan uzak olsun.

2. Yanına daha sakin, davranışları ile örnek olabilecek, liderlik özelliği olan

bir arkadaşını oturtun.

3. Ders süresi içinde zaman zaman hareket imkanını sağlayan uygun

aktivitelere yönlendirin.(tahtayı sil, kağıdı çöpe at, kitabı getir...) tüm

sınıfın katıldığı basit egzersizler yaptırılabilir. (baş sallama, omuz silkme,

el bileklerini çevirme....)

4. Bazen kendi kendine konuşması, bazı sesler çıkarması, ayaklarını sallaması

sizi şaşırtmasın. O birkaç şeyi bir arada yapabilir. Sizi dinlerken eli, ayağı

başka bir şeyle uğraşabilir. Bunu yadırgayıp durdurmaya kalkışmayın.

5. Ders anlatırken omuzuna dokunun, saçlarını okşayın. O daha çok görsel ve

dokunsal uyaranlardan etkilenir ve öğrenir. Sürekli göz göze gelmeye

çalışın. Böylece onu daldığı alemden geri getirebilirsiniz.

6. Sınıfta şakacı olmak, alışılmışın dışında neşeli biri olun. Dersi esprilerle

süslemek, görsel-işitsel malzemelerle zenginleştirmek işinizi

kolaylaştıracaktır.

7. Uzun yazılı ödev vermeyin. Bu durum onu yıldırır ve çaresiz bırakır. Bu

yüzden ödevlerini ayrı verin.

8. Küçük de olsa başarılarını sınıf içersinde onurlandırın. Övün, cesaret verin,

onaylayın, umutlandırın.(....yapışına hayran kaldım,sana güveniyorum,

senin düşüncen benim için önemli...) O kadar fazla başarısızlık yaşarlar ki

vereceğiniz her türlü olumlu tepkiye ihtiyaçları vardır.

9. Tahtadakileri yazmak uzun zaman alabilir, ek süre verin. Ödevlerini tam

alıp almadığını kontrol edin, böylece bu çocukların en büyük

özelliklerinden biri olan ERTELEMENİN önünü alabilirsiniz.

10. Mutlaka ödevlerini kontrol edin, yapmamışsa nedenlerini araştırır ve o

nedenleri gidermeye çalışırsanız ona yol göstermiş ve onu motive etmiş

olursunuz.

11. Başarılı olduğu alanlarda ön plana çıkarın, böylece kendine güven

duygusunu artacağı gibi olumlu davranışlarını geliştirmeye yoluna

gidecektir.

12. Dikkati dağılmaya başlayan öğrencinize(anlattığınız konuyla ilgili olması

şart değil) basit bir soru sorun.

13. Ona nasıl yardımcı olacağınızı sorun. Sezgileri genellikle çok gelişmiştir.

Nasıl daha iyi öğrenebilecekleri konusunda en büyük ‘UZMAN’

kendisidir.

14. Kendi başlarına iç dünyalarını düzenleyemedikleri için dış dünyalarının

başkaları tarafından düzenlenmiş olmasını isterler. Onların

yönlendirilmeye, sınırlar konulmasına ve düzene ihtiyaçları vardır.

15. Sınırlar koymaktan çekinmeyin. Sınırlar çocuklara ceza vermek için değil,

onların rahatlığı ve çevrelerine güven duymalarını sağladığı için konur.

16. Kuralları yazın her dakika göz önünde olabileceği bir yere asın. Çocuklar

kendilerinden emin olduklarında, çevrelerindeki kişilere daha fazla güven

duyacaklardır.

17. Basit anlaşılması kolay direktifler verin. İşlerin nasıl yapılması gerektiğini

tekrarlayın, yazın,söyleyin. Çünkü direktifleri birden fazla duymak

ihtiyacındadırlar.

18. Mümkünse, belli bir zaman içinde bitirilmesi gereken sınavlar yapmayın.

Sınavlara zaman belirlemenin eğitsel bir değeri zaten yoktur. Belirli bir

zaman içinde bitirilmesi gereken sınavlara, çocukların bildiklerini gösterme

fırsatı vermez. Bazen yazılı sınav yerine sözlü sınav yapılabilir.

19. Sınıf dışı bir iş oluşturarak, bazen sınıftan çıkmasını sağlayın.(araç-gereç

aldırma veya gönderme....)

20. Çocuğun neler öğrendiğini sık sık kontrol edin. Bu kontroller sonucu

çalışmaya devam eder, kendilerinden neler beklendiğini bilir, hedeflerine

ulaşıp ulaşmadıklarını gözlemleyebilir ve cesaretlenirler.

21. Büyük projeleri, küçük veya bitirilmesi kolay parçalara bölün. Bu kurallar

çocukların öğrenmelerindeki en hayati kuraldır. Büyük projeler öğrencileri

hemen yıldırır ve ‘ Ben bunu bitirmeyi asla başaramam’ demelerine neden

olur. Bu durum öfke nöbetlerine veya yenilgiyi baştan kabullenmek

duygularının yerleşmesine neden olur.

22. Fazla heyecan oluşturmaktan kaçının. Unutmayınız ki bu çocuklar

kaynamakta olan süt tenceresine benzerler, kaşla göz arasında taşarlar.

Ateşi hemen söndürebilmek için sütten gözünüzü ayırmamak gerekir.

23. Öğretirken konu başlıklarını kullanın, ana fikir çıkarmayı öğretin. Bu

yöntem çocuğa öğrenmeyi başardığı bilgilerin gerekli olduğu duygusunu

da aşılayacaktır. Çünkü genellikle öğrendiklerinin gereksiz, hiç

kullanılmayacak olarak düşünürler.

24. Sözlü ve yazılı anlatımı birlikte kullanın. Bu tür bir eğitim, bilgileri hiç

silinmeyecek şekilde çocukların akıllarına kaydedecektir.

25. Çocukların kendilerini değerlendirmeleri için onlara yardımcı olun. Çoğu

zaman nasıl davrandıklarının farkında değildirler. Onlara bu bilgiyi yapıcı

bir tavırla aktarın.(şimdi ne yaptığının farkında mısın? Bunu başka bir

şekilde söyleyeceğini biliyor musun? Sen öyle davrandığında, arkadaşının

neden üzüldüğünü biliyor musun?....)

26. Eğer çocuk sosyal işaretlerden zamanlama, ses tonu, vücut dili...

anlamıyorsa, bunları ona öğretmelisiniz.(konuşmadan önce arkadaşını

dinleme, konuşurken karşıdakinin gözüne bakma....)Bu beceriler

çocuklarda doğuştan olmaz ama öğretilebilir veya yönlendirilebilir.

27. Öğrencilerin gruplar halinde çalışmalarına ortam hazırlayın.Bir gruba ait

olma duygusu onlar için çok önemlidir.

28. Öğrendiklerini daha sonra hatırlayabilmek için küçük notlar yazmalarını

önerin. Bu yöntem söylenenleri daha dikkatli dinlemelerine neden olur.

29. Ödev defteri tutturun. Bu defter aile ile iletişiminizi sağlayacaktır.

30. Anne-babayla sık sık görüşün. Onlarla yalnız sorun ortaya çıktığında

görüşmekten kaçının. Sürekli görüşerek aynı hedefler için çalışmalarınızı

sağlayınız.

21. Büyük projeleri, küçük veya bitirilmesi kolay parçalara bölün. Bu kurallar

çocukların öğrenmelerindeki en hayati kuraldır. Büyük projeler öğrencileri

hemen yıldırır ve ‘ Ben bunu bitirmeyi asla başaramam’ demelerine neden

olur. Bu durum öfke nöbetlerine veya yenilgiyi baştan kabullenmek

duygularının yerleşmesine neden olur.

22. Fazla heyecan oluşturmaktan kaçının. Unutmayınız ki bu çocuklar

kaynamakta olan süt tenceresine benzerler, kaşla göz arasında taşarlar.

Ateşi hemen söndürebilmek için sütten gözünüzü ayırmamak gerekir.

23. Öğretirken konu başlıklarını kullanın, ana fikir çıkarmayı öğretin. Bu

yöntem çocuğa öğrenmeyi başardığı bilgilerin gerekli olduğu duygusunu

da aşılayacaktır. Çünkü genellikle öğrendiklerinin gereksiz, hiç

kullanılmayacak olarak düşünürler.

24. Sözlü ve yazılı anlatımı birlikte kullanın. Bu tür bir eğitim, bilgileri hiç

silinmeyecek şekilde çocukların akıllarına kaydedecektir.

25. Çocukların kendilerini değerlendirmeleri için onlara yardımcı olun. Çoğu

zaman nasıl davrandıklarının farkında değildirler. Onlara bu bilgiyi yapıcı

bir tavırla aktarın.(şimdi ne yaptığının farkında mısın? Bunu başka bir

şekilde söyleyeceğini biliyor musun? Sen öyle davrandığında, arkadaşının

neden üzüldüğünü biliyor musun?....)

26. Eğer çocuk sosyal işaretlerden zamanlama, ses tonu, vücut dili...

anlamıyorsa, bunları ona öğretmelisiniz.(konuşmadan önce arkadaşını

dinleme, konuşurken karşıdakinin gözüne bakma....)Bu beceriler

çocuklarda doğuştan olmaz ama öğretilebilir veya yönlendirilebilir.

27. Öğrencilerin gruplar halinde çalışmalarına ortam hazırlayın.Bir gruba ait

olma duygusu onlar için çok önemlidir.

28. Öğrendiklerini daha sonra hatırlayabilmek için küçük notlar yazmalarını

önerin. Bu yöntem söylenenleri daha dikkatli dinlemelerine neden olur.

29. Ödev defteri tutturun. Bu defter aile ile iletişiminizi sağlayacaktır.

30. Anne-babayla sık sık görüşün. Onlarla yalnız sorun ortaya çıktığında

görüşmekten kaçının. Sürekli görüşerek aynı hedefler için çalışmalarınızı

sağlayınız.

C- EĞİTİMLERİ

Ortopedik ve sağlık yetersizlikleri olan tüm bireylerin eğitimlerinde dikkat

edilmesi gereken bazı temel prensipler vardır. En önemlisi bağımsızlık

geliştirmelerine yardımcı olmaktır. Bu fiziksel bağımsızlığın yanı sıra günlük

yaşam becerilerinde yeterlilik, kendi kendinin farkında olma ve sosyal olgunluk,

yetersizliğin düzeltilmesi ile başa çıkma, akademik gelişim, iş, bağımsız yaşam,

toplumsal katılım ve boş zaman aktiviteleri gibi yaşam becerilerindeki başarıyı

içermektedir. Eğitim programının temeli, çocuğun özürlü değil öğrenme

gereksinimi olmalıdır. En ağır yetersizlik bile uygun eğitsel yerleştirme biçimi

kaynaştırma olabilir. Bu konuda gerekli çalışmalar yapılmalıdır. Bunları:

1. müfredatın uygulanması

2. çocuğun gereksinimlerine göre öğretim metotlarının uyarlanması

3. eğitim ortamının uyarlanması

4. süreçte yer alan bireylerin kaynaştırma uygulamaları ile ilgili olarak

bilinçlendirilerek sorumluluklarının farkına varmalarının sağlanmasıdır.

Kaynaştırma uygulamalarının yanında mutlaka gereksinime uygun özel bir

eğitim destek programının sağlanması önemlidir. Bu yolla çocuk hem eğitimsel

olarak desteklenmiş olacak, hem de yetersizliğine bağlı olarak gelişen duygusal

ve davranış problemleri ortadan kalkacaktır.

Ortopedik ve sağlık yetersizlikleri olan çocukların eğitiminde sağlanacak

hizmetleri şu başlıklar altında özetlemek mümkündür:( Çağlar-1982)

1-Tanı hizmetleri

2-Tedavi

3-Akademik eğitim hizmetleri

4-Sosyal eğitim ve etkinliklerle ilgili hizmetler

5-Mesleki eğitim ve Rehabilitasyon hizmetleri

6-Değerlendirme hizmetleri

7-Ana-baba eğitimi hizmetleri

8-Toplumun eğitimi hizmetleri

Bu hizmetlerin sunumu bir ekip işidir. Bu ekipte, eğitimciler, çeşitli

uzmanlık alanlarında tıp doktorları, fizyoterapistler, iş ve uğraşı terapisti,

psikolog, çocuk gelişimi ve eğitimi uzmanı, konuşma ve dil terapisti, meslek

danışmanı, yardımcı personel, sosyal hizmet uzmanı ve anne babalar yer

almalıdır.

Bedensel ve sağlık yetersizlikleri olan çocukların yetiştirilmesinde eğitimin

önemi çok önemlidir.

Fiziksel engelli çocukların eğitimleri; Özel eğitim okullarında, ortopedik

engellilere okul öncesi, ilköğretim ve orta öğretim düzeyinde eğitim hizmetleri,

tıbbi rehabilitasyon ile iç içe sunulmaktadır. Bu engel grubu için açılan meslek

liselerinde halen kız öğrenciler “dekoratif el sanatları” erkek öğrenciler “cilt ve

serigrafi” kız ve erkek öğrenciler “muhasebe” bölümlerine devam etmektedirler.

D- ÖNLEME VE ERKEN TANININ ÖNEMİ

Önleme ve erken tanı için;

1-Akraba evlilikleri önlenmeli ve genetik geçişli hastalıkların tespiti için annebaba

adayları genetik kontrolden geçirilmelidir.

2-Anne ve çocuğun sağlığı açısından gebelik süresince doktor kontrolünde

gebelik takibi yapılmalıdır.

3-Anne, gebeliği riske atacak ortamlardan uzak tutulmalıdır.

4-Çocuklar için düzenli aşı takibi yapılmalıdır.

5-Çocuk sağlığı ve beslenmesinin düzenli kontrolü ve çocuk bakımı eğitimi

hizmeti sağlanmalıdır.

6-Sağlıkla ilgili şüpheli durumlarda ilgili doktora başvurma özendirilmelidir.

7-Kazaları önleme tedbirleri alınmalıdır.

8-İlkyardım konusunda toplum bilinçlendirilmelidir.

9-Acil yardım hizmetleri yaygın ve etkili hale getirilmelidir.