ARAPÇADA İSİM CÜMLESİ

ARAPÇADA İSİM CÜMLESİ

 Arapçada isimle başlayan cümleye isim cümlesi denir.

 الطالبُ طويلٌ Öğrenci uzundur.

 أنتَ طبيب Sen doktorsun.

 فاطمة طالبة Fatma öğrencidir.

 Yukarıdaki örneklerde de görüldüğü gibi isimle başlayan cümleye isim cümlesi adı verilir ve iki öğeden oluşur: a) mübteda b) haber

 a)Mübteda isim cümlesinin öznesidir. Mübteda genellikle cümlenin başında ve haberden önce bulunur genellikle diyorum çünkü bazen bu kural bozulabilir buna aşağıda değineceğiz. Mübtedanın başında harf-i tarif yani ال takısı vardır ancak eğer müteda olan kelime bir alem isimse yani özel isimse veya zamirse başına harf-i tarif yani ال takısı gelmez. Mübteda müfred yani tekil bir kelime ise veya cemi müennes salim ise yada cemi teksir ise son harekesi ötre olur ve başında harf-i tarif olduğu için bu ötre tenvinsizdir. Tensiye yani ikil olduğunda sonu tesniyenin ان lu hali, cemi müzekker salim olduğunda sonu cemi müzekker salimin ون lu hali olur.

 b)Haber isim cümlesinin yüklemidir. Haber genellikle cümlede mübtedadan sonra bulunur ve haberin başında harf-i tarif yani ال takısı bulunmaz. Haber de mübteda da olduğu gibi müfred yani tekil bir kelime ise veya cemi müennes salim ise yada cemi teksir ise son harekesi ötre olur ve başında harf-i tarif olmadığı için bu ötre tenvinli bir ötredir. Tensiye yani ikil olduğunda sonu tesniyenin ان lu hali, cemi müzekker salim olduğunda sonu cemi müzekker salimin ون lu hali olur

 Arapça isim cümlesinde haber mübtedaya müzekkerlik-müenneslik, müfred, tensiye ve cemilik yönünden uyar. Yani mübteda müzekkerse haber de müzekker, mübteda müennesse haber de müennes, mübteda tekilse haber de tekil, mübteda ikilse haber de ikil, mübteda çoğulsa haber de çoğul olur. Bu kural Arapçada Gayr-ı Zil Ugul (akıl sahibi olmayan varlıklar) ın çoğulu için geçerli değildir. Gayr-ı Zil Ugul (akıl sahibi olmayan varlıklar) ifadesinden kastedilen insanoğludur yani mübteda olan kelime insanoğlu dışında bir varlığın çoğulu ise bunun haberi müfred ve müennes olarak gelir. İsterseniz şimdi bu yazıklarımızı birkaç örnek vererek inceleyelim.

 Mübtedanın akıllı bir varlık ve müfred olması

 الطالبُ طويلٌ ‘Erkek öğrenci uzundur’ cümlesinde görüldüğü gibi mübteda olan الطالبُ kelimesi müfred ve müzekker olduğu için haber olan طويل kelimesi de müfred ve müzekker oldu.

 الطالبةُ طويلةٌ ‘Bayan öğrenci uzundur’ cümlesinde ise mübteda olan الطالبة kelimesi müfred ve müennes olduğu için haber olan طويلة kelimesi de müfred ve müennes oldu.

 Mübtedanın akıllı varlıklarda tensiye olması

 الطالبان طويلان ‘İki erkek öğrenci uzundur’ cümlesinde görüldüğü gibi mübteda olan الطالبان kelimesi tesniye ve müzekker olduğu için haber olan طويلان kelimesi de tensiye ve müzekker oldu.

 الطالبتان طويلتان ‘İki bayan öğrenci uzundur’ cümlesinde ise mübteda olan الطالبتان kelimesi tesniye ve müennes olduğu için haber olan طويلتان kelimesi de tensiye ve müennes oldu.

 Mübtedanın akıllı varlıklarda cemi olması

 الطلاب طويلون ‘Erkek öğrenciler uzundur’ cümlesinde görüldüğü gibi mübteda olan الطلاب kelimesi cemi ve müzekker olduğu için haber olan طويلون kelimesi de cemi ve müzekker oldu.

 الطالبات طويلات ‘Bayan öğrenciler uzundur’ cümlesinde ise mübteda olan الطالبات kelimesi cemi ve müennes olduğu için haber olan طويلات kelimesi de cemi ve müennes oldu.

 Yukarıda en son örnekte de görüldüğü gibi mübteda olan kelime cemi teksir (kırık cemi) iken haber cemi müzekker salim olabilir burada önemli olan her ikisinin de aynı anda cemi, müzekker veya müennes olmasıdır ceminin hangi çeşidi olduğu önemli değildir.

 Mübtedanın gayr-ı zil ugul ( akıl sahibi olmayan / insanoğlu dışında bir varlık) ve müfred olması

 القلمُ جديدٌ ‘Kalem yenidir.’ cümlesinde görüldüğü gibi mübteda olan القلمُ kelimesi müfred ve müzekker olduğu için haber olan جديدٌ kelimesi de müfred ve müzekker oldu.

 الحقيبةُ جديدةٌ ‘Çanta yenidir’ cümlesinde ise mübteda olan الحقيبةُ kelimesi müfred ve müennes olduğu için haber olan جديدةٌ kelimesi de müfred ve müennes oldu.

 Mübtedanın gayr-ı zil ugul ( akıl sahibi olmayan / insanoğlu dışında bir varlık) ve tesniye olması

 القلمان جديدان ‘İki kalem yenidir’ cümlesinde görüldüğü gibi mübteda olan القلمان kelimesi tesniye ve müzekker olduğu için haber olan جديدان kelimesi de tensiye ve müzekker oldu.

 الحقيبتان جديدتان ‘İki bayan öğrenci uzundur’ cümlesinde ise mübteda olan الحقيبتان kelimesi tesniye ve müennes olduğu için haber olan جديدتان kelimesi de tensiye ve müennes oldu.

 Mübtedanın gayr-ı zil ugul ( akıl sahibi olmayan / insanoğlu dışında bir varlık) ve cemi olması

 الاقلام جديدة ‘Kalemler yenidir’ cümlesinde mübteda olan الاقلام kelimesi müzekker bir kelimenin çoğulu olmasına rağmen akıl sahibi olmayan bir varlığın çoğulu olduğu için haberi olan جديدة kelimesi müfred ve müennes olarak geldi.

 الحقائب جديدة ‘Çantalar yenidir’ cümlesinde mübteda olan الحقائب kelimesinin sonunda müenneslik te’si gibi meüenneslik belirten herhangi bir işaret olmamasına rağmen akılsız bir varlığın çoğulu olduğu için haberi olan جديدة kelimesi müfred ve müennes oldu.

 Haberin Mübtedadan Önce Geldiği Durumlar

 Yukarıda da değindiğimiz gibi mübteda genellikle cümle içinde haberden önce gelir. Bazı durumlarda ise bu durum değişerek haber önce mübteda sonra gelir. Bu durumlar:

 a)Haberin soru edatı olduğu cümlede önce haber sonra mübteda gelir.

 أين القلم؟ ‘Kalem nerede?’ cümlesinde haber olan أين soru edatı mübteda olan القلم kelimesinden önce gelmiştir.

 b)Haberin başında harf-i cer veya bir zarf varsa ve mübteda nekra (ال takısız)ise haber önce mübteda sonra gelir.

 في الصف معلم ‘Sınıfta öğretmen vardır’ cümlesinin haberi olan في الصف ifadesinin harfi cerli olması ve mübteda olan معلم kelimesinin de nekra olmasından dolayı haber mübtedadan önce gelmiştir.

 c)Mübtedada habere ait bir zamir olduğunda haber önce mübteda sonra gelir.

 في البيت صاحبه ‘Evde onun (evin) sahibi vardır’ cümlesinde mübteda صاحب kelimesinde haberi gösteren bir zamir (ه) olduğu için haber mübtedadan önce gelmiştir.

 d)Mübtedada hasr (bir özelliğin veya hükmün sadece kendisine ait olması) özelliği varsa haber önce mübteda sonra gelir.

 ما عادلٌ إلاّ الله (Allah’tan başka adil yoktur) ‘Ancak Allah adildir’ ifadesinde adil olma özelliği إلاّ edatı ile sadece Allah-u Teala’ya hasredilmiş olduğundan dolayı haber olan ما عادلٌ ifadesi önce, mübteda olan إلاّ الله ifadesi de haberden sonra gelmiştir.

 Haberin Çeşitleri: Bir isim cümlesinde haber müfred, isim cümlesi, fiil cümlesi ve şibih cümle olarak bulunabilir. Şimdi sırasıyla bunlara bakalım:

 a)Müferd olan haber: İsim cümlesinde haber tek bir kelimeden oluşuyorsa bu habere müfred olan haber adı verilir.

 الطالبُ طويلٌ Öğrenci uzundur.

 الطالبان طويلان ‘İki erkek öğrenci uzundur’

 الطالبات طويلات ‘Erkek öğrenciler uzundur’

 Yukarıdaki örneklerde haber olan kelime müfred de, tensiye de, cemi de olsa sadece bir tek kelimeden oluşmaktadır ve bu haber türüne müfred olan haber adı verilir.

 b) İsim cümlesi olan haber: Bir isim cümlesinin haberi de başlı başına bir isim cümlesi olabilir. Bu durumda haber olan isim cümlesinde asıl isim cümlesinin mübtedasını gösteren bir zamir bulunur.

 الطالب كتبه كثيرة ‘Öğrencinin kitapları çoktur.’ Cümlesinde الطالب kelimesi mübteda ve كتبه كثيرة ifadesi de haberdir ve كتبه كثيرة ifadesi de başlı başına bir isim cümlesidir ayrıca كتبه كثيرة ifadesindeki ه zamiri asıl mübteda olan الطالب kelimesini işaret etmektedir.

 c) Fiil cümlesi olan haber: Bir isim cümlesinin haberi başlı başına bir fiil cümlesi de olabilir. Bu durumda haber olan fiil cümlesindeki fiilin asıl cümlenin mübtedasına müzekkerlik ve müenneslik, müfred, tensiye ve cemilik bakımından uygun olması gerekir.

 الطالب يكتب رسالة‘Öğrenci bir mektup yazıyor’ cümlesi isimle başladığı için isim cümlesidir ve mübtedası da الطالب kelimesidir. يكتب رسالة ifadesi de bu cümlenin haberi olmakla beraber kendi başına da tam bir fiil cümlesidir ve haber olan يكتب رسالة ifedesindeki يكتب fiili mübteda olan الطالب kelimesiyle uyum içindedir. Eğer bu cümlenin mübtedası tensiye veya cemi olsaydı haber aşağıdaki örneklerdeki gibi olurdu:

 الطالبان يكتبان رسالة ‘İki öğrenci mektup yazıyor’ cümlesinde mübteda olan kelime tensiye olduğu için haber olan fiil cümlesindeki fiil de tensiye olmuştur.

 الطلاب يكتبون رسالة ‘Öğrenciler mektup yazıyor’ cümlesinde mübteda olan kelime cemi olduğu için haber olan fiil cümlesindeki fiil de cemi olmuştur.

 d) Şibih cümle (harf-i cer veya zarf bulunan kelime) olan haber: Haberde harf-i cer veya zarf bulunma durumudur.

 الطالب في الصف ‘Öğrenci sınıftadır’ cümlesinde الطالب kelimesi mübteda, في الصف kelime grubu da haberdir.

 Aynı şekilde

 المعلم أمام الباب ‘Öğretmen kapının önündedir’ cümlesinde المعلم kelimesi mübteda, içinde mekan zarfı bulunan أمام الباب kelime grubu da haberdir.

 e) Şart cümlesi olan haber: Bazen isim cümlesinin haberi bir şart cümlesi de olabilir.

 الكريم إنْ تكرمْه يكرمْك ‘Cömert kimseye ikram edersen o da sana ikram eder.’ Cümlesinde الكريم kelimesi mübteda, إنْ تكرمْه يكرمْك kelime grubu da haberdir. Ayrıca إنْ تكرمْه يكرمْك kelime grubu bir şart cümlesi olup تكرمْه kelimesi şart cümlesinin şartı, يكرمْك kelimesi de şart cümlesinin cevabıdır.