KELİMEDE YAPI

KELİMEDE YAPI

Kelimeler, ‘Kök’, ‘Gövde’ ve ‘Ekler’ den meydana gelir.

KÖK: Kelimelerin yapım ve çekim ekleri çıkarıldıktan sonra, geriye kalan en küçük anlamlı parçasına denir.

Kökler iki çeşittir.

1. İsim Kökleri: Varlıkların, nesnelerin karşılıklarıdır.

2. Fiil Kökleri: Varlıkların, nesnelerin hareketlerinin karşılıklarıdır.

Türkçede, bazı kökler hem isim hem de fiil kökü olarak görülebilir:

güreş = güreş- / boya = boya- / göç = göç-

Kökler; genellikle tek hecelidir. Yalnız, Türkçe kökenli bazı kelimeler birden fazla hecelidir. Bunlar da, Türkçenin eski dönemlerinde tek heceye kadar indirilebilir:

düğün, düğme, düğüm, ile, ilgi, ilik, iliş- ...

Kökler; tarihin bilinmeyen dönemlerinden beri dilde vardır. Sonradan kök oluşturulmaz.

Yabancı dillerden kök alınabilir.

Köklerden türetilen bütün kelimeler, kök anlamıyla ilgilidir.

E K L E R

EK: Kelime kök ve gövdelerine gelerek yeni anlamlı kelimeler türeten ya da kök ve gövdeleri işleten birimlere denir.

Ekler de genellikle tek hecelidir. Türkçedeki çok heceli ekler, aslında farklı eklerden oluşur:

-dıkça: (dık + eşitlik hâli eki ça)

Farklı ekler, aynı seslerden oluşabilir:

“Gel - ecek yıl” / “Babam Ankara’ya gel - ecek.”

Türkçede, yalnızca son ekler bulunmasına karşın, yabancı dillerden Türkçeye girmiş ön ve son ekler de bulunur: na-hoş, anti-tez, güli-zar, Türko-log ...

Ekler, iki çeşittir:

1. Yapım Ekleri 2. Çekim Ekleri

Yapım Ekleri

1. İsimden İsim Yapım Ekleri

2. İsimden Fiil Yapım Ekleri

3. Fiilden İsim Yapım Ekleri

4. Fiilden Fiil Yapım Ekleri

Çekim Ekleri

1. İsim Çekim Ekleri

Soru Eki

Çoğul Eki

Aitlik Eki

İyelik Ekleri

Hâl Ekleri

Ek Fiil

2. Fiil Çekim Ekleri

Soru Eki

Kipler

Şahıs Ekleri

Sıfat-Fiil Ekleri

Zarf-Fiil Ekleri

Y A P I M E K L E R İ

İSİMDEN İSİM YAPIM EKLERİ

-A : komuta, gece

-Aç : kıraç, topaç, bakraç

-Ak : başak, yanak, solak

-Al : genel, yerel, özel

-AlAk : kozalak, topalak

-An : eren, köken, kızan

-At : özet, gölet

-C : anaç, ataç, ortaç

-CA : karaca, akçe, Türkçe

-cAk : büyücek, yavrucak

-cAğIz: çocukcağız, kızcağız

-Cı : evci, savcı, gözcü, avcı

-CIk : kısacık, ufacık, minicik

-CIl : insancıl, evcil, otçul

-DAş : arkadaş, yoldaş, evdeş

-DA : elde, sözde, gözde

-DAm : erdem, gündem, yordam

-DAn : toptan, neden, içten